मुंबई : भारताचे प्रवेशद्वार म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या ‘गेटवे ऑफ इंडिया’ला चार डिसेंबर २०१९ रोजी ९५ वर्षे पूर्ण झाली. इंग्लंडचा राजा पाचवा जॉर्ज यांच्या १९११सालच्या ऐतिहासिक भारत भेटीच्या स्मरणार्थ हे प्रवेशद्वार उभारण्यात आले. 

जॉर्ज यांच्या स्वागतासाठी त्यावेळच्या अपोलो बंदराच्या पायथ्याशी मोगला ई थाटाचा तात्पुरता मंडप उभारण्यात आला होता. या भेटीच्या स्मृती कायमस्वरूपी जपण्यासाठी स्मारक उभारण्याची योजना आखण्यात आली. आर्किटेक्ट जॉर्ज विट्टेट यांनी बनविलेल्या आराखड्यानुसार १९१४ मध्ये कामाला सुरुवात झाली. १९२४मध्ये बांधकाम पूर्ण करण्यात आले. तत्पूर्वी, गेटवे ऑफ इंडियाच्या  दिल्ली येथे १९११मध्ये झालेल्या कार्यक्रमात याची फक्त प्रतिकृती किंग जॉर्ज (पाचवे) यांना दाखविण्यात आली होती. ३१ मार्च १९११ रोजी फक्त पायाभरणीचा कार्यक्रम करून कोनशिला बसविण्यात आली होती.

हे काम गॅमन इंडिया या ब्रिटिश कंपनीमार्फत करण्यात आले. याच गेटमधून ब्रिटिशांची शेवटची पलटण २८ फेब्रुवारी १९४८ रोजी समारंभपूर्वक बाहेर पडली. त्या वेळी २१ तोफांची सलामी देण्यात आली होती. चार डिसेंबर १९२४ रोजी ही वास्तू लोकांसाठी खुली करण्यात आली. 

इंडो-सरैसेनिक शैलीमध्ये बांधलेले हे देखणे स्मारक सोळाव्या शतकातील गुजराती धर्तीच्या शिल्पकलेचा उत्कृष्ट नमुना आहे. पिवळ्या बेसाल्ट दगडात याचे बांधकाम करण्यात आले आहे. ठाणे जिल्ह्यातूनच खरोदी खाणीतून हा दगड काढण्यात आला होता. वास्तूवरील घुमट व सज्जे सलोह कॉंक्रीटचे आहेत. वास्तूचा आकार आयताकार असून ती सागराभिमुख आहे. तिच्या लांबीची एक बाजू पूर्वेकडील सागरतीराला समांतर असून, या बाजूत मधोमध मोठ्या आकाराचा कमानयुक्त दरवाजा व त्यालगत दोन्ही बाजूस छोटे दरवाजे आहेत. वास्तूची मागची बाजूही सारखीच आहे. या अद्वितीय वास्तूच्या उभारणीसाठी अकरा वर्षे  लागली. मुंबई म्हटले की पहिल्यांदा आठवते ते ‘गेट वे ऑफ इंडिया’. मुंबईत पाय ठेवला की पर्यटकांची पहिली भेट असते ती अर्थातच गेटवे ऑफ इंडियास. ही वास्तू ह्या वैभवशाली शहराचा मानबिंदू आहे.

या स्मारकाभोवती पाच जेट्टी (धक्के) आहेत. पहिली जेट्टी खास भाभा अणुसंशोधन केंद्रासाठी आहे, तर दुसरी आणि तिसरी व्यावसायिक ‘फेरी ऑपरेशन’साठी वापरली जाते. इथून पर्यटकांना एलिफंटा लेण्यांकडे नेले जाते. चौथी बंद आहे आणि पाचवी रॉयल बॉम्बे याट क्लबसाठी आहे.